Zoeken
97 resultaten voor Huurne, C. ter gevonden
Palliatieve zorg voor de chronisch verslaafde,handvatten uit de praktijk
Richtlijnen voor palliatieve zorg zijn er al jaren, richtlijnen voor verslavingszorg ook. Gezamenlijk zullen deze begrippen als zoektermen op internet weinig hits opleveren. Sinds een aantal jaren is er landelijk een aantal bewegingen gaande om deze vormen van zorg te laten samenvloeien. Agora, het landelijk ondersteuningspunt palliatieve zorg, heeft werkgroepen die zich met dit onderwerp bezighouden. Ook een groep eerstelijnsgeneeskundigen is met dit thema bezig. Zij hebben zich...
Lees het artikelPalliatieve zorg voor mensen met EPA
Mensen met een ernstige psychiatrische aandoening (EPA) ontvangen vaak niet de palliatieve zorg die aansluit bij hun zorgbehoeften en die van hun naaste(n). Om dit te verbeteren zijn de Toolkit en bijbehorende training 'Proactieve palliatieve zorg in de GGZ’ ontwikkeld. In dit artikel wordt beschreven wat de Toolkit inhoudt en lichten we de stappen 1 en 2 ervan toe met een casus.
Lees het artikelVervolgstappen proactieve palliatieve zorg
In een eerder artikel introduceerden we de Toolkit en bijbehorende training 'Proactieve palliatieve zorg in de GGZ' en de stappen 1 en 2 ervan. Doel is de palliatieve zorg te laten aansluiten bij de zorgbehoeften van mensen met een ernstige psychiatrische aandoening (EPA) en hun naaste(n). In dit artikel belichten we de stappen 3, 4 en 5 uit de Toolkit.
Lees het artikelSwingers en middelengebruik
Swingers die de soa-poli van GGD Twente bezoeken geven steeds vaker aan dat zij alcohol en/of drugs gebruiken tijdens het swingen. Omdat concrete informatie over gebruik door swingers ontbrak, besloot GGD Twente onderzoek te verrichten naar frequentie en mate van gebruik, evenals ervaren positieve en negatieve effecten. Resultaten tonen aan dat het gebruik van drugs door swingers, oftewel wappen, wint aan populariteit. Tevens worden verschillende typen drugs gecombineerd om bepaalde...
Lees het artikelHet belang van stoppen met roken
Roken is een risicofactor voor tal van aandoeningen en een belangrijke doodsoorzaak. Stoppen is lastig, want roken is sterk verslavend. Opname of behandeling voor een aan roken gerelateerde aandoening kan voor rokers echter het signaal zijn dat het nu echt ‘vijf voor twaalf’ is. Daarom is aandacht voor roken in het ziekenhuis en in de GGz van groot belang. Dit artikel zet de belangrijkste ziekten op een rij die samenhangen met roken en bespreekt de mogelijkheden voor...
Lees het artikelBipolaire stoornissen: een overzicht
Bipolaire stoornissen vormen een groep stemmingsstoornissen die zich kenmerken door het afwisselend optreden van manische, hypomanische en depressieve episodes. Het klinisch beeld kan variëren van het hebben van weinig symptomen en goed psychosociaal functioneren, tot continue stemmingswisselingen, restsymptomen en functionele beperkingen. Dit maakt de diagnostiek uitdagend, en vergt van de begeleiding veel creativiteit en flexibiliteit. De belangrijkste twee pijlers van de behandeling...
Lees het artikelWettelijk vertegenwoordigers
Hulpverleners worden regelmatig geconfronteerd met cliënten die vanwege hun geestelijke of lichamelijke toestand hun eigen belangen niet goed meer kunnen vertegenwoordigen. In zulke gevallen zal de (wettelijk) vertegenwoordiger namens de cliënt optreden. In dit artikel wordt nader ingegaan op de verschillende vormen van (wettelijke) vertegenwoordiging, hun eigen taken en bevoegdheden.
Lees het artikelZorg voor mensen met een LVB
In de eerste lijn worden mijn collega-verpleegkundig specialisten algemene gezondheid en ik als specialist ouderengeneeskunde regelmatig door de huisarts in consult gevraagd bij mensen die op allerlei terreinen van het leven (bijv. lichamelijk, financieel, in het netwerk) problemen hebben. Naar aanleiding van de in dit artikel beschreven casus besloot ik me in nauw overleg met een arts voor verstandelijk beperkten te verdiepen in de diagnostiek van en de ondersteuningsmogelijkheden voor...
Lees het artikelSeksueel geweld
Tegenwoordig zijn er in Nederland Centra voor Seksueel Geweld, waarin verschillende disciplines samenwerken en de zorg voor slachtoffers centraal staat. De centra doen forensisch-medisch onderzoek, leveren acute medische zorg gericht op preventie van zwangerschap en besmetting met seksueel overdraagbare aandoeningen. Ook leveren de centra acute psychologische zorg gericht op herstel en preventie van psychische stoornissen zoals een posttraumatische stressstoornis.
Lees het artikelAgressief gedrag virtueel aangepakt
Professionals in de geestelijke gezondheidszorg krijgen veelvuldig te maken met agressie op het werk door cliënten, hun partner, familieleden of vrienden. Dit artikel beschrijft hoe u professionals door middel van een rollenspel in een virtuele oefenomgeving kunt voorbereiden op confrontatie met agressie op de werkvloer. Ook wordt duidelijk hoe dit kan bijdragen aan meer bewustwording: door inzicht te krijgen in hoe iemand persoonlijk op een stressvolle situatie...
Lees het artikelKritisch beoordelen RCT
De randomised controlled trial (RCT) is een gerandomiseerd interventieonderzoek en wordt beschouwd als de gouden standaard voor het onderzoeken van het effect van een interventie. Voor het gebruik van een RCT is een kritische beoordeling van de validiteit, resultaten en toepasbaarheid essentieel. In dit artikel wordt een recente RCT uit het domein van de GGZ als voorbeeld gebruikt voor een kritische beoordeling aan de hand van het beoordelingsinstrument van het...
Lees het artikelSMART-behandeldoelen
Dit artikel benadrukt het belang van duidelijk geformuleerde behandeldoelen in de geestelijke gezondheidszorg, ondersteund door theoretische inzichten en een illustratieve casus. Het verduidelijkt hoe onduidelijke doelen de behandeling kunnen belemmeren voor zowel de behandelaar als de cliënt, en onderstreept het nut van SMART-doelen voor effectieve behandeling en cliëntgericht werken. Het biedt inzicht in hoe behandeldoelen kunnen worden opgesteld en geïmplementeerd om het...
Lees het artikelMondzorg bij mensen met een psychotische stoornis
De zorg voor een goede mondgezondheid bij mensen met psychotische symptomen is onontbeerlijk en zou een vast onderdeel moeten zijn binnen de integrale zorgverlening rond om mensen met een psychotische stoornis. Hiervoor zijn geen concrete vastomlijnde richtlijnen, protocollen of interventies ontwikkeld en er is weinig systematische aandacht voor. Goede kennis van zaken, overzicht, proactiviteit, zorgvuldige regie, verantwoordelijkheid en multidisciplinaire afstemming zijn essentieel om...
Lees het artikelValeriaan bij slaapproblemen
Fytotherapeutica (uit kruiden bereide geneesmiddelen) bevatten als werkzame bestanddelen (on)bewerkte (delen van) planten. Het gebruik van deze middelen is niet zonder risico’s. Fytotherapeutica kunnen bijwerkingen veroorzaken en interacties aangaan met andere (reguliere) geneesmiddelen. In een eerder artikel werd sint-janskruid beschreven. Dit artikel gaat over Valeriana officinalis (valeriaan). Dit middel wordt vooral gebruikt ter vermindering van...
Lees het artikelSeksuele bijwerkingen van antipsychotica
Seksuele bijwerkingen komen frequent voor bij het gebruik van antipsychotica. Patiënten vinden seksueel functioneren een belangrijk onderwerp, maar zowel patiënten als behandelaren zijn vaak terughoudend om het onderwerp ter sprake te brengen. Dit leidt tot een onderschatting van hoe vaak seksuele problemen voorkomen en hoe ernstig deze kunnen zijn. Seksuele bijwerkingen zijn geassocieerd met een verminderde kwaliteit van leven en problemen om medicatie langdurig te gebruiken....
Lees het artikelRefusal bij cocaïneafhankelijkheid
Er bestaat nog geen bewezen effectieve farmacologische behandeling van een stoornis in afhankelijkheid van cocaïne. Disulfiram (Refusal®/Antabus®) interfereert met het metabolisme van alcohol en is beschikbaar als een van de farmacotherapeutische opties voor de behandeling van alcoholisme. Het middel lijkt ook nuttig te zijn bij de behandeling van cocaïneverslaving. Het bewijs uit gerandomiseerde gecontroleerde onderzoeken ter ondersteuning van het klinisch gebruik van...
Lees het artikel"Knippen we de navelstreng door?"
Een 53-jarige vrouw wordt na een tentamen suïcide gereanimeerd en buiten bewustzijn opgenomen in een algemeen ziekenhuis. Na tien dagen ontwaakt ze op de Intensive Care met ernstige motorische, cognitieve en communicatieve stoornissen. Ze wordt overgeplaatst naar een afdeling Ouderenpsychiatrie, waar een abstinerend beleid wordt ingezet (abstineren: zich onthouden van, afzien van). Bij abstinerend beleid wordt een in gang gezette behandeling gestaakt of wordt aan behandeling niet...
Lees het artikelWerken met de International Classification of Functioning
In dit artikel wordt beschreven hoe verpleegkundigen het zelfmanagement van patiënten kunnen bevorderen door het toepassen van de International Classification of Functioning (ICF) binnen het klinisch redeneerproces. Door met behulp van de ICF het functioneren in kaart te brengen en de krachten en klachten inzichtelijk te maken, worden gegevens verzameld om tot een verpleegkundige diagnose te komen. Daarnaast wordt in dit artikel stilgestaan bij het belang van classificeren door...
Lees het artikelChronische pijn in de ggz
Pijnklachten komen veel voor bij patiënten met een depressieve of angststoornis. Deze pijnklachten beïnvloeden de behandeling op een negatieve wijze, waardoor het belangrijk is de pijnklachten goed te behandelen. Diverse methoden zijn hiervoor beschikbaar, zoals Problem Solving Treatment, cognitieve gedragstherapie, Eye Movement Desensitization And Reprocessing, en medicatie. Deze behandelvormen, of onderdelen daarvan, staan ook een verpleegkundige ter beschikking om er gebruik van...
Lees het artikelFunctioneel herstel en zelfregulatie in de psychische gezondheidszorg. De rol van verpleegkundige?
Herstel en zelfregulatie zijn belangrijke thema’s voor de psychische gezondheidszorg. Verpleegkundigen hebben op dit vlak een functie die van belang is, mits aan hen geijkte methodieken ter beschikking staan. Dit artikel onderscheidt vier aspecten van herstel en beschrijft zelfregulatie als de kern van zelfredzaamheid, zelfzorg en zelfbepaling. Vervolgens gaat het in op de vraag wat dit betekent voor de psychische zorg en in het bijzonder het functioneel herstel van cliënten....
Lees het artikelCognitieve gedragstherapie bij insomnie
In- en/of doorslaapproblemen worden door patiënten als invaliderend ervaren vanwege psychische, cognitieve, sociale en maatschappelijke gevolgen en slaperigheid. Indirect betekent het dat insomnie een hoge kostenpost geeft, maatschappelijk en in de gezondheidszorg. In dit artikel wordt ingegaan op de behandeling bij insomniestoornis: cognitieve gedragstherapie-insomnie (CGT-I).
Lees het artikelTraumatische rouw
In deze gevalsbeschrijving staat de behandeling van een vluchteling met traumatische rouw centraal. Als interventie is de beknopte eclectische psychotherapie voor traumatische rouw (BEP-TR) uitgevoerd door de verpleegkundige in opleiding tot specialist. De behandeling resulteerde in een duidelijke klachtenvermindering en herstel van functioneren.
Lees het artikelDigitale begeleiding bij RIBW Zaanstreek Waterland West-Friesland
RIBW Zaanstreek Waterland West-Friesland (de RIBW, Regionale Instelling voor Beschermd Wonen) zet sinds 2013 digitale begeleiding in als aanvullende werkwijze op de traditionele huisbezoeken. Cliënten hebben een iPad in bruikleen van de organisatie. De applicatie FaceTime zorgt voor het digitaal beeldcontact tussen cliënt en begeleider. Digitale begeleiding leidt soms tot minder face-to-facecontact, maar dat is niet per defi nitie het uitgangspunt. De organisatie streeft naar een...
Lees het artikelZelfbindingsverklaring in de Wet verplichte ggz
In een zelfbindingsverklaring schrijft de cliënt op aan welke vormen van verplichte zorg hij zichzelf bindt als het niet goed met hem gaat en hij noodzakelijke zorg weigert.
Lees het artikelFilminterventie bij bipolaire stoornis
Medewerkers van de opnameafdeling zien de opgenomen patiënt met een acute manie op het moment dat de patiënt op z’n ziekst is. Zij kennen deze mens niet in zijn gezonde, stabiele periode. Een film over de stabiele fase van deze persoon kan hierbij uitkomst bieden.
Lees het artikelForensisch werken met het RNR-model
Het Risk-Need-Responsivity-(RNR-)model is de basis van de forensisch psychiatrische behandeling, zowel klinisch als ambulant. Het biedt een op bewijs gebaseerde en effectieve aanpak voor cliënten die risicovol delict gedrag vertonen. Het model analyseert en voorspelt dit gedrag, waardoor een behandeling op maat mogelijk is.
Lees het artikelGezinsbehandeling bij jongeren met een eetstoornis
Eetstoornissen zijn ernstige psychiatrische stoornissen die doorgaans ontstaan in de adolescentie. Een eetstoornis heeft een immense impact op het gezin. Veelal neemt het kind vanuit de eetstoornis de regie over met als gevolg dat de hiërarchie en onderlinge relaties in een gezin verstoord raken. Het is daarom belangrijk de omgeving van het kind nauw te betrekken bij de behandeling.
Lees het artikelNSAID’s en lithium: een potentieel gevaarlijke combinatie
Lithium is het voorkeursmiddel bij een bipolaire stoornis.1,2 Non-steroidal anti-inflammatory drugs (NSAID’s), zoals ibuprofen, diclofenac en naproxen, zijn veelgebruikte pijnstillers die door specialisten kunnen worden voorgeschreven, maar ook vrij verkrijgbaar zijn via de drogist of in een enkel geval zelfs bij de supermarkt. De combinatie van lithium en een NSAID is potentieel levensgevaarlijk door de mogelijke spiegelverhoging van lithium door het NSAID.
Lees het artikelDoorontwikkelen van de Hulpkaart
Het aantal meldingen van overlastgevende incidenten door mensen met verward gedrag is toegenomen. De Hulpkaart wordt als belangrijk middel gezien. Enerzijds helpt de kaart mensen met verward gedrag om regie te houden in situaties waarin hulp nodig is en anderzijds biedt hij omstanders handvatten hoe te handelen. Dit artikel beschrijft de ervaringen en aanbevelingen van het Hulpkaart-project van GGzE.
Lees het artikelMedische informatie delen op verzoek van UWV
Mag of moet een verpleegkundig specialist meewerken aan het verstrekken van medische informatie ten behoeve van een herkeuring van een uitkeringsgerechtigde cliënt? In dit artikel wordt deze vraag beantwoord aan de hand van de casus over John.
Lees het artikelDorst en polyurie
Er meldt zich een vrouw op de poli die dorstig is en klaagt over een droge mond. Ze drinkt tot vier liter water per dag. Wat is er aan de hand? Om tot de juiste diagnose te komen volgt een proces van klinisch redeneren. Wat is haar voorgeschiedenis? Welke medicatie gebruikt zij? Kan het aan de medicatie liggen? Wat zijn de oorzaken van dorst en veel drinken? Wat blijkt uit het lichamelijk onderzoek en welke aanvullende onderzoeken zijn nodig? Stap voor stap gaat u richting diagnose en...
Lees het artikelDe zorgkaart
De Wet verplichte ggz (Wvggz) is 1 januari 2020 in werking getreden. Hij vervangt de Wet bijzondere opnemingen psychiatrische ziekenhuizen (Wet Bopz), waarvan de rechterlijke machtiging (RM) en de inbewaringstelling (IBS) deel uitmaakten. De Wvggz regelt de rechten van mensen die te maken hebben met verplichte zorg vanwege een psychische aandoening.
Lees het artikelErvaren belasting van brusjes van adolescenten met anorexia nervosa
Anorexia nervosa (AN) is een ernstige psychiatrische aandoening die het meest voorkomt bij jongeren en adolescenten. De ziekte heeft impact heeft op het hele gezin. Tot nu toe is er in onderzoek en behandeling weinig aandacht geweest voor de belasting van broers en zussen (brusjes) van deze patiënten met AN. Dit artikel presenteert een vragenlijst om de belasting van deze brusjes in kaart te brengen.
Lees het artikelHet beroepsgeheim in de praktijk
Het beroepsgeheim verplicht de hulpverlener te zwijgen over alles wat hij te weten komt in zijn hoedanigheid als hulpverlener. Er zijn vier situaties op grond waarvan een hulpverlener het beroepsgeheim mag en in sommige gevallen zelfs moet doorbreken: er is toestemming van de patiënt, er is sprake van een wettelijk voorschrift, bij een conflict van plichten of in geval van zwaarwegende belangen. Wil een zorgverlener zich beroepen op een conflict van plichten dan dient hij een...
Lees het artikelStoppen met roken in de GGZ
Er vindt een maatschappelijke verschuiving plaats in de houding ten opzichte van roken. Dit wordt, onder andere, gedreven door de aangifte tegen de tabaksindustrie. Een groot aantal zorgverleners, ziekenhuizen en ook GGZ-instellingen heeft zich achter deze aangifte geschaard. Toch roken veel patiënten en medewerkers in de GGZ. Daarom is het extra belangrijk dat er in deze sector aandacht is voor deze verandering en professionals kennis hebben over...
Lees het artikelNarratieve Exposure Therapie
Narratieve Exposure Therapie (NET) kan worden ingezet als behandeling van een posttraumatische stressstoornis. Tijdens de behandeling komen alle belangrijke traumatische gebeurtenissen aan bod, maar ook positieve gebeurtenissen hebben een plek in de behandeling. Het leggen van de levenslijn van de patiënt vormt de basis van de behandeling.
Lees het artikelOntspannen met de VRelax
De VRelax bril is een stress-verlagende interventie die ingezet kan worden in zowel een klinische als een niet-klinische setting. Het gebruik van de VRelax bril zorgt voor een ontspannen effect en kan ingezet worden bij mensen die stress, spanning, angst of psychotische gedachten ervaren.
Lees het artikelGuideline-Informed Treatment for Personality Disorders (GIT-PD)
GIT-PD biedt een behandelkader dat aansluit bij patiënten met een persoonlijkheidsstoornis om hen te ondersteunen/behandelen. Het behandelkader bevat de gemeenschappelijke eigenschappen uit effectieve psychotherapieën en is een goed gestructureerde en geprotocolleerde aanpak, die bestaande/lopende behandelingen aanvult. De kracht van GIT-PD is dat het op verschillende niveaus van de behandeling van patiënten met een persoonlijkheidsstoornis handvatten biedt en discipline...
Lees het artikelEerstekeus ADHD-medicatie bij volwassenen
ADHD komt voor bij 2,5-5% van de volwassenen. ADHD is een complexe aandoening vanwege de chroniciteit en veelvoorkomende comorbiditeit. Farmacotherapie is een van de meest effectieve behandelvormen, in combinatie met psycho-educatie en cognitieve gedragstherapie. De eerstekeusmiddelen voor ADHD bij volwassenen zijn stimulantia. Dit artikel geeft een praktisch overzicht van het voorschrijven van stimulantia en waarmee rekening te houden in de praktijk.
Lees het artikelAlcoholverslaving bij ouderen
In dit artikel wordt de complexiteit om ouderen te diagnosticeren en te behandelen beschreven door het samengaan van problemen of klachten op verschillende terreinen en door de overlap tussen ouderdomsklachten en alcoholgerelateerde klachten. Juist bij dergelijke complexe problematiek kan intensieve samenwerking tussen verschillende disciplines een grote meerwaarde hebben. Het verpleegkundig klinisch redeneerproces wordt beschreven vanuit de rol van de verpleegkundig specialist ggz.
Lees het artikelHet 'vulnerable child'-syndroom
Uit Amerikaans onderzoek blijkt dat 27% van de ouders in de wachtkamer van de kinderarts hun kind kwetsbaar vindt, dus ongewoon of toegenomen vatbaar voor ziekten of stoornissen. Opvallend is dat er bij 40% van deze kinderen geen medische reden is om ze als kwetsbaar te beschouwen. De perceptie van kwetsbaarheid komt vaak voort uit eerdere, niet meer actuele medische problemen bij het kind of bij andere familieleden. Deze problemen hebben de ouderlijke beleving van de gezondheid van hun kind...
Lees het artikelAntidepressiva-geïndiceerd seksueel disfunctioneren bij vrouwen
Antidepressivagebruik is geassocieerd met seksuele disfunctie als bijwerking. Dit kan leiden tot verminderde therapietrouw en zelfs tot het stoppen van de medicatie. Daarbij wordt seksueel disfunctioneren geassocieerd met een verminderde kwaliteit van leven. De ervaringen van vrouwen met seksuele disfunctie als gevolg van antidepressivagebruik zijn nauwelijks beschreven, wat niet wil zeggen dat vrouwen geen seksuele disfunctie ervaren. Juist omdat vrouwen een tweemaal zo hoog risico op een...
Lees het artikelDiagnostische interventie bij school weigering
Kinderen/jongeren (hierna te noemen ‘kinderen’) van 5 tot 16 jaar moeten naar school, omdat zij leerplichtig zijn. Wanneer zij na hun 16e nog geen startkwalificatie hebben, moeten zij tot 18 jaar onderwijs volgen. Een startkwalificatie is een diploma mbo-niveau 2 of hoger. Voor kinderen tussen 16 en 18 jaar wordt dit de kwalifi catieplicht genoemd. 1
Lees het artikelPreventie en behandeling van seksueel geweld
Het thema ‘seksueel geweld’ krijgt sinds een aantal decennia steeds meer aandacht in de (sociale) media. Het is een term die gebruikt wordt voor alle handelingen waarbij een persoon iemand dwingt seksuele handelingen uit te voeren, te ondergaan of te zien. In dit artikel wordt ingegaan op de prevalentie van seksueel geweld, veelvoorkomende misvattingen, en wordt een inleiding gegeven over preventiestrategieën en behandelinterventies.
Lees het artikelPsychiatrie en rookvrij-beleid
Nederlandse zorginstellingen willen in 2025 rookvrij zijn. Het percentage rokers ligt onder psychiatrische patiënten veel hoger dan in de algemene bevolking. Medisch Spectrum Twente (MST) heeft sinds mei 2020 een rookvrij-beleid. Professionals werkzaam op de afdeling Psychiatrie lopen hierbij tegen problemen aan. De therapeutische aanpak van roken lijkt onvoldoende een onderdeel van de behandeling binnen de psychiatrie in het algemeen. Ook op de afdeling Psychiatrie van MST lijkt...
Lees het artikelDiagnose ADHD bij meisjes wordt vaak gemist
ADHDcentraal biedt diagnostiek, behandeling en consultatie voor patiënten vanaf 18 jaar. Vanuit praktijkervaring valt op dat kernproblematiek van ADHD bij vrouwen regelmatig onvoldoende wordt herkend. Vroege onderkenning van ADHD, diagnostiek en behandeling zijn belangrijk, omdat daarmee schadelijke gevolgen van ADHD kunnen worden beperkt. Dit artikel informeert vakgenoten, zodat ADHD bij meisjes en vrouwen vaker wordt herkend en tijdig passende hulp wordt ingezet.
Lees het artikelPersonen met verward gedrag
Er is de afgelopen jaren steeds meer aandacht gekomen voor verwarde personen. Dit is een begrip waarover weinig consensus is en waaronder een grote diversiteit aan mensen kan worden geschaard. In één op de vijf gevallen is er sprake van psychiatrische problematiek. Vaak zijn er dan meerdere problemen, zoals psychiatrische symptomen, verslavingsproblematiek en (licht) verstandelijke beperking, veelal gecombineerd met problemen op verschillende levensgebieden zoals schulden en...
Lees het artikelMethadon: wat kunt u ermee?
Al in 1874 werd door Wright uit morfine het halfsynthetische derivaat ‘diacetylmorphine’ ontwikkeld. In de jaren twintig van de vorige eeuw werd in Duitsland geëxperimenteerd met een pijnstiller die in de Tweede Wereldoorlog de naam Adolpine kreeg. Dit middel werd in de jaren zeventig van diezelfde eeuw geïntroduceerd in de Verenigde Staten onder de naam ‘methadon’ en door Dole en Nyswander ingezet in de behandeling van aan heroïne...
Lees het artikel(Be)handelen met eigen ervaring
Professionals die zelf ervaring hebben met psychische problemen komen regelmatig in een spagaat bij de inzet van die ervaring in de beroepspraktijk. Zij krijgen te maken met vragen over de veiligheid en professionaliteit wanneer eigen ervaringen in de zorg worden betrokken. ‘(Be)handelen met eigen ervaring’ is een werkwijze voor organisaties om medewerkers een platform te bieden om competenties rond dit thema in gezamenlijkheid te ontwikkelen en in...
Lees het artikelE-health bij mensen met ernstige psychische aandoeningen
In de GGZ wordt steeds meer gebruikgemaakt van e-health. Mensen met een ernstige psychische aandoening (EPA) beginnen niet aan e-health of stoppen er voortijdig mee. Zij lijken er nog niet klaar voor. In hoeverre zijn mensen klaar voor het gebruik van e-health en hoe kunnen zij optimaal profiteren? In dit artikel leest u welke factoren hierbij een rol spelen.
Lees het artikelMonitoren van alcoholonthouding
Bij alcoholonthouding kunnen complicaties optreden. De Clinical Institute Withdrawal Assessment for Alcohol Scale, revised version (CIWA-Ar) is een gevalideerde beoordelingstool met tien items die gebruikt kan worden om de ernst van alcoholonthouding te kwantificeren en om cliënten te monitoren die met onthoudingsverschijnselen te maken hebben. Wanneer de mate van onthouding duidelijk is, kunnen gerichte interventies worden ingezet om complicaties te voorkomen.
Lees het artikelFarmacotherapie bij obsessieve-compulsieve stoornis
De obsessieve-compulsieve stoornis (OCS) is een psychiatrische stoornis die gekenmerkt wordt door dwanggedachten (obsessies) en/of dwanghandelingen (compulsies). Obsessies zijn steeds terugkerende gedachten, beelden of neigingen die angst of ongemak veroorzaken. Een voorbeeld hiervan is de gedachte besmet te raken of anderen te besmetten. Compulsies zijn handelingen die steeds maar weer moeten worden uitgevoerd om de angst of onrust van de obsessies ongedaan te maken. Bijvoorbeeld, iemand...
Lees het artikelDiagnostiek en behandeling van suïcidaal gedrag
De generieke module Diagnostiek en Behandeling van Suïcidaal Gedrag (DBSG) omschrijft op hoofdlijnen waaraan goede zorg voor patiënten met suïcidaal gedrag moet voldoen. Deze generieke module wordt samen met de multidisciplinaire richtlijn Diagnostiek en Behandeling van Suïcidaal Gedrag uit 2012 gebruikt. In dit artikel ligt het accent op de meest relevante aspecten voor de verpleegkundige beroepsuitoefening: signaleren, inschatten,...
Lees het artikelMultipele sclerose
Multipele sclerose (MS) is een chronische aandoening van het centrale zenuwstelsel. MS komt vaker voor bij vrouwen dan bij mannen (3 : 1). Er wordt nog steeds onderzoek verricht naar de oorzaken en mogelijke behandeling van MS. In dit artikel leest u enkele resultaten daarvan. Mensen met MS vormen een grote belasting voor de mantelzorger. Voor u als verpleegkundige en verpleegkundig specialist is er een aantal aandachtpunten waarmee u rekening dient te houden.
Lees het artikelDaar kom ik mijn bed voor uit!
Behalve cliënten met dementie, vormen cliënten met psychiatrische problemen een belangrijke, groter wordende doelgroep in de intramurale zorginstellingen. In deze zorginstellingen is er veel aandacht voor het aanbieden van dagbesteding aan de doelgroep gerontopsychiatrische cliënten. De aangeboden dagbesteding wordt door de instellingen zelf bedacht en ingezet. Wat de cliënten zelf van de verschillende dagbestedingsactiviteiten vinden, daarover is...
Lees het artikelHyperprolactinemie bij antipsychoticumgebruik
Hyperprolactinemie kan een hinderlijke bijwerking zijn van antipsychotica. Bij het opvolgen van de behandeling met een antipsychoticum is het belangrijk aandacht te hebben voor onder andere seksuele bijwerkingen, waarbij verhoging van de prolactinespiegel een verklarend mechanisme kan zijn. Wanneer er sprake is van hyperprolactinemie moet het behandelbeleid mogelijk aangepast worden.
Lees het artikelWellness Recovery Action Plan
Wellness Recovery Action Plan (WRAP) is een zelfhulpinstrument dat voor iedereen geschikt is. Het is ontstaan uit en geworteld in de principes van zelfbepaling en herstel van welbevinden. Deelnemers hebben minder behoefte aan reguliere zorg en maken hiervan minder gebruik. Ze ervaren met WRAP minder psychische klachten, een groter gevoel van hoop en een toegenomen kwaliteit van leven.
Lees het artikelComplex klinisch redeneren
Op diverse werkplekken blijkt behoefte en noodzaak om op een efficiënte manier informatie te raadplegen over het proces van complex klinisch redeneren en hoe dit toe te passen in de praktijk. Dit artikel beoogt praktisch te ondersteunen bij het complex klinisch redeneren binnen het expertisegebied van de verpleegkundig specialist GGZ. Hierbij wordt gebruikgemaakt van praktische instrumenten en tekstformats, zoals de ICF, NANDA, NOC en NIC. Het gebruik van ICF, NANDA, NOC en NIC is in de...
Lees het artikelRijgeschiktheid en psychiatrie
Psychiatrische stoornissen en gebruik van psychofarmaca kunnen van invloed zijn op de rijgeschiktheid. Het Centraal Bureau Rijvaardigheidsbewijzen (CBR) gebruikt wettelijk vastgelegde criteria om te bepalen of patiënten met een psychiatrische stoornis hun rijbewijs mogen krijgen of behouden. Dezelfde criteria kunnen door behandelaars gebruikt worden voor een advies aan hun patiënt. De criteria ten aanzien van stemmingsstoornissen en psychotische stoornissen zijn afgelopen jaar...
Lees het artikelGeweld tegen medewerkers in de GGZ
Agressie en geweld tijdens het werk zijn serieuze bedreigingen voor de gezondheid en het welzijn van medewerkers in de geestelijke gezondheidszorg. Het doel van dit artikel is een algemeen overzicht te geven van de informatie die bekend is over werkgerelateerd geweld in de GGZ en handvatten om nazorg te bieden aan de slachtoffers.
Lees het artikelBeroepsgeheim
Mag een zorgverlener die werkzaam is binnen een GGZ-instelling informatie delen over een patiënt met bijvoorbeeld de werkgever van deze patiënt? In dit artikel wordt het beroepsgeheim van de behandelaar uitgelegd aan de hand van de wet en wordt op deze vraag antwoord gegeven aan de hand van een casus.
Lees het artikelSafety-II, leren van wat goed gaat
Het melden van incidenten en calamiteiten in de zorg is belangrijk, maar de focus op deze gebeurtenissen is gebaseerd op het veiligheidsdenken Safety-I. Inmiddels is een grens bereikt aan dit veiligheidsdenken. Naast Safety-I is er een nieuw veiligheidsdenken nodig vanuit een ander perspectief: Safety-II. Leren van de dagelijkse praktijk, leren van wat goed gaat staan hierin centraal. De veerkracht van de organisatie en de zorgprofessional zijn van belang!
Lees het artikelVeilig gebruik van het risicovolle lithium
Lithium is een geneesmiddel dat wordt toegepast bij bipolaire stoornissen. Aan het gebruik van lithium is een aantal nadelen verbonden, waaronder de bijwerkingen, interacties met andere geneesmiddelen en de kans op een overdosering. Lithium is een middel met een smalle therapeutische breedte, waardoor relatief snel een gevaarlijk hoge bloedspiegel, oftewel intoxicatie, kan ontstaan. Het herkennen van bijwerkingen en de symptomen van een intoxicatie en op de hoogte zijn van de risicofactoren...
Lees het artikelSlaapproblemen en psychotische klachten
Er bestaat een wederkerige relatie tussen slaapproblemen en psychotische klachten. Niet alleen patiënten met psychotische stoornissen hebben vaker slaapstoornissen, maar slapeloosheid (insomnie) of slaaponthouding (slaapdeprivatie) kan ook psychotische ervaringen of hallucinaties veroorzaken bij psychisch gezonde mensen.
Lees het artikelSuïcidaliteit uit de taboesfeer
In dit artikel wordt beschreven wat suïcidaal gedrag is, hoe het ontstaat en welke indicatoren er zijn. De multidisciplinaire richtlijn Diagnostiek en behandeling van suïcidaal gedrag (2012) beveelt de CASE-methodiek aan om de suïcidaliteit op structurele wijze te inventariseren en de belangrijkste risico- en beschermende factoren in kaart te brengen.
Lees het artikelMiddelengebruik en zwangerschap
Middelengebruik brengt voor vrouwen en hun (on)geboren kindje risico’s mee, voor en tijdens hun zwangerschap. Soms lukt het de toekomstige moeder goed om tijdig te stoppen met het gebruik van schadelijke middelen. Dat lukt echter niet iedereen. Daarom is het belangrijk dat deze vrouwen behandeling daarvoor ontvangen. Soms gaat de benodigde behandeling gepaard met drang en dwang.
Lees het artikelEsketamine bij therapieresistente depressie
Voor patiënten met therapieresistente depressie die niet hebben gereageerd op minstens twee soorten antidepressieve medicijnen en een augmentatiestrategie (middelen toevoegen die een extra effect op de medicatie als doel hebben) met lithium of een antipsychoticum, is er een mogelijkheid voor behandeling met esketamine neusspray. In dit artikel gaan we onder andere in op de werking van esketamine, de indicatie om het middel te gebruiken, de praktische stappen bij het starten met de...
Lees het artikelApathie
Apathie is een veelvoorkomend probleem bij diverse aandoeningen. Denk bijvoorbeeld aan mensen met de ziekte van Alzheimer of Parkinson, maar ook bij mensen met hersenletsel, een depressie of met schizofrenie. Ondanks de impact van apathie op het leven van patiënten en naasten, blijkt het lastig om het te diagnosticeren en behandelen. Wat is het kernprobleem van apathie, welke gebieden in het brein zijn hierbij betrokken en hoe zouden we apathie misschien beter kunnen meten en behandelen?
Lees het artikelGezond in lichaam en leefstijl
De lichamelijke gezondheid van patiënten met een ernstige psychische aandoening (EPA) verdient veel aandacht. Zij hebben een sterk verhoogd risico op verschillende lichamelijke aandoeningen. Verpleegkundigen, verpleegkundig specialisten en andere hulpverleners kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan een betere lichamelijke gezondheid van deze patiënten. Dit artikel beschrijft hoe hieraan systematisch kan worden bijgedragen door de inzet van e-health.
Lees het artikelKR8 zet psychosegevoelige mensen weer in hun kracht
KR8® (spreek uit: ‘KRACHT’) is een herstelgericht programma, dat deel uitmaakt van behandeling binnen de ambulante GGZ/FACT. KR8 is een gestructureerde, methodische interventie met wekelijkse groepsbijeenkomsten en een programmaduur van zes tot negen maanden. Het programma is ontwikkeld voor mensen met een psychosegevoeligheid. Het is een onderdeel van hun behandeling in de specialistische GGZ.
Lees het artikelWat kunnen verpleegkundigen in de GGZ beter doen of beter laten?
Het onderwerp ‘Beter Laten’ krijgt al een paar jaar aandacht, toch blijkt dat verpleegkundigen en verzorgenden nog steeds dagelijks overbodige handelingen uitvoeren. Het achterwege laten van deze handelingen bespaart tijd voor zorgverleners en leed bij de patiënt. De in 2017 ontwikkelde ‘Beter Laten’ lijst is nu geüpdatet en uitgebreid met ‘Beter Doen’ aanbevelingen om meer passende zorg te bieden.
Lees het artikelAmyotrofische laterale sclerose (ALS)
Amyotrofische laterale sclerose (ALS) is een progressieve aandoening met toenemende spierzwakte. Patiënten overlijden als gevolg van zwakte van de ademhalingsspieren. Er is een grote variatie in snelheid van progressie en voorkomende symptomen per patiënt. Meest voorkomende symptomen zijn toename van functionele beperkingen, spraak- en slikproblemen, ademhalingszwakte en cognitieve veranderingen. De veelheid aan symptomen en het progressieve verloop maken de zorg complex en...
Lees het artikelSint-janskruid
Het (toenemend) gebruik van kruiden is niet zonder gezondheidsrisico’s. Deze middelen kunnen interacties aangaan met andere (reguliere) geneesmiddelen en bijwerkingen veroorzaken. Een van de meest gebruikte kruiden is Hypericum perforatum (bekend als sint-janskruid). Hoewel sint-janskruid als monotherapie effectief is, kan het de werking van andere geneesmiddelen (o.a. antidepressiva) beïnvloeden. Daarom is het voor de behandelend specialist belangrijk om...
Lees het artikelEvaluatie van dwang
Het evalueren van dwang met zorgontvangers en zorgverleners is een belangrijke strategie om dwangtoepassingen te verminderen. In de praktijk is een incident vaak een aanleiding om dwang toe te passen. In dit artikel kijken we gericht naar het nabespreken van de dwang. Behalve evaluatie met de cliënt, worden ook teamevaluaties bekeken. Onder dwang wordt in dit artikel elke vorm van afzondering verstaan. Er wordt een samenvatting gegeven van relevante literatuur over het evalueren van...
Lees het artikelVerdriet op meerdere sporen
Wanneer een ernstige, levensbedreigende diagnose wordt gesteld bij een patiënt, is er een confrontatie met een rouwgebeuren op meerdere sporen. De zieke verliest zijn gezondheid en eventueel zijn leven, de familie beleeft onzekerheid, uitzichtloosheid en voelt zich bedreigd door het dreigend verlies van het samenleven. De zorgverleners ervaren soms het niet kunnen redden van het leven als falen van de behandeling en moeten de ontgoocheling en de hopeloosheid van de patiënt en de...
Lees het artikelIJzertekort bij depressie
Symptomen van depressie en depressie kunnen gerelateerd zijn aan een lichamelijke aandoening of een somatische oorzaak hebben. Om somatische aandoeningen uit te sluiten kan een somatische anamnese aangevuld worden met lichamelijk onderzoek of kan laboratoriumonderzoek nodig zijn. De interpretatie van het laboratoriumonderzoek met betrekking tot ijzergebreksanemie komt in dit artikel aan de orde.
Lees het artikelHet Good Lives Model
Het Good Lives Model (GLM) is ontstaan als een alternatieve benadering voor strafrechtelijke interventies die gebaseerd zijn op het Risk-Need-Responsivity (RNR-)model. Het GLM richt zich op het positieve, op de ervaren levensbehoeften, op de sterke eigenschappen en capaciteiten van de cliënt. Daardoor onderscheidt het GLM zich en is het model een aanvullende methodiek bij het behandelen in de forensische zorg.
Lees het artikelBehandeling bij ketaminemisbruik
Ketaminemisbruik is een groeiend probleem en heeft regelmatig grote urologische problemen tot gevolg. Het stoppen met het gebruik van ketamine is een belangrijk element in relatie tot (lichamelijk) herstel. De verpleegkundige diagnostiek kan een belangrijke bijdrage leveren aan het in kaart brengen van gezondheidsproblemen en het bevorderen van de kwaliteit van leven.
Lees het artikelSuïcidepreventie en het narratieve interview
Suïcidaliteit is een geheel van gedachten, handelingen en/of pogingen om de huidige situatie te beëindigen. 1 Deze pogingen kunnen de dood tot gevolg hebben. In dit artikel worden de kenmerken van suïcidaliteit en behandelmogelijkheden van de verpleegkundige beschreven. We staan stil bij de interventies die de verpleegkundige kan doen als hij/zij te maken heeft met patiënten met suïcidaal gedrag. Hiervoor zijn verschillende interventies mogelijk, de meest recente is...
Lees het artikelNabespreken van dwanginsluitingen
Bij het terugdringen van dwang en drang is het perspectief van de patiënt op de dw anginsluiting van belang. Het nabespreken van gedwongen insluiting geeft input om de dwang te verminderen en de zorg tijdens dwang te verbeteren. De ervaren gevolgen van de afzondering zijn niet gering. Het evalueren van dwanginsluitingen met patiënten levert een belangrijke aanvulling op de kennis van hulpverleners. De verbeteringen die de afgelopen jaren zijn toegepast rond dwang, leiden er niet...
Lees het artikelECT bij resistentie clozapine
In Nederland zijn 13.000-21.000 patiënten met schizofrenie clozapineresistent. Deze patiënten zijn niet goed te behandelen met antipsychotica en ook een aanvullende behandeling met clozapine biedt geen uitkomst. Zij blijven ondanks deze behandelingen last houden van positieve (o.a. hallucinaties, wanen), negatieve (o.a. verlies van motivatie, affectvervlakking) psychotische symptomen en cognitieve symptomen (o.a. verminderde aandacht en concentratie),...
Lees het artikelSignaleringsplan in de forensische psychiatrie
Forensisch psychiatrische verpleegkundigen werken dagelijks met de interventie van het signaleringsplan. Ze zetten voor hen bekende strategieën in, zoals het opbouwen van de samenwerkingsrelatie, en zij gaan om met weerstanden om samen met de patiënt een signaleringsplan te maken. In dit artikel worden de resultaten weergegeven van een kwalitatief onderzoek naar ervaringen van de patiënten en de verpleegkundigen met het signaleringsplan.
Lees het artikelCGT bij stoppen met roken
Veel patiënten met psychiatrische problematiek roken. Naast medicatie kan cognitieve gedragstherapie helpend zijn bij stoppen met roken. In dit artikel wordt een beschrijving gegeven van een module Stoppen Met Roken en worden de ervaringen van patiënten weergegeven met deze module.
Lees het artikelTransities tussen klinische en ambulante behandeling
Transities tussen klinische en ambulante behandeling zijn risicovol. Gezondheidsrisico’s zijn het risico van heropname, suïcide en (zelf)stigma. Het ontwikkelen van zelfredzaamheid en doelbereidheid kan het zelfmanagement tijdens transitiemomenten verhogen. Met deze uitgangspunten zijn tools voor transities tussen klinische en ambulante behandeling binnen de ouderenpsychiatrie ontworpen, waarbij gezondheidsrisico’s worden beperkt, (zelf)stigma wordt voorkomen en de...
Lees het artikelHet belang van het betrekken van naasten
De GGZ ontwikkelt zich voortdurend. De verbinding met de samenleving wordt nauwer. 1 Naasten beïnvloeden het functioneren en het herstel van de cliënt. Aandacht voor de context van de cliënt en de interactie tussen de cliënt en diens omgeving is belangrijk. 2 Zorg die in de vertrouwde omgeving wordt aangeboden door het eigen netwerk biedt de grootste kans op herstel. 3
Lees het artikelEen vluchteling met PTSS
In dit artikel wordt in het bijzonder aandacht besteed aan posttraumatische stresstoornis (PTSS) bij de vluchteling. Er wordt beschreven waaruit de PTSS-klachten kunnen bestaan, hoe u daarmee als verpleegkundige in de dagelijkse praktijk kunt omgaan en welke de specifieke aandachtspunten zijn bij een vluchteling. Ook de behandelmogelijkheden bij PTSS wordt kort toegelicht.
Lees het artikelEMDR bij tinnitus
Voor de behandeling van tinnitus worden verschillende psychologische behandelingen geadviseerd. Eye movement desensitization and reprocessing (EMDR) is pas recent in beeld als mogelijke behandeloptie. In dit artikel wordt het effect van de behandeling met EMDR volgens het pijnprotocol gemeten bij een 70-jarige man met tinnitus. Ook wordt kort weergegeven wat er op dit moment in de medische literatuur bekend is over de effectiviteit van EMDR bij tinnitus.
Lees het artikelMevrouw blijft maar bellen
Mevrouw Jansen (88) belt zo vaak met 112, de huisartsenpost en de thuiszorg, dat de toegang tot zorg voor anderen in gevaar komt. Klinische GGZ-behandelingen heeft ze afgebroken of afgewezen en waarschijnlijk is zij medicatieontrouw. Omdat betrokken zorgprofessionals niet meer weten wat ze met de situatie aan moeten en het zorgsysteem vastloopt, vragen ze een consultatie aan bij het Centrum voor Consultatie en Expertise (CCE).
Lees het artikelEen dwaal spoor: ASS, PTSS of persoonlijkheidsproblematiek?
In dit artikel wordt het behandeltraject beschreven van een 40-jarige vrouw die vier jaar in behandeling is bij de specialistische GGZ. Bij intake stonden emotieregulatieproblemen voorop. Na het volgen van de VERS-training kwamen traumaklachten op de voorgrond te staan. EMDR- behandeling was succesvol, waarna toch bleek dat er sprake was van nog nietgediagnosticeerde en behandelde ASS-problematiek.
Lees het artikelCannabidiol: drug, geneesmiddel of voedingssupplement?
Wie ‘CBD-olie kopen’ googelt, krijgt tientallen aanbiedingen voor CBD producten. Sinds producten waarin CBD is verwerkt officieel beschouwd worden als voedingssupplement (novel food), zijn medische claims op verkoopsites niet meer te vinden. Verkopers willen geen risico lopen en plaatsen deze claims daarom niet meer op hun site. Dit artikel behandelt de risico’s en problemen met betrekking tot de effectiviteit en veiligheid van CBD-olie.
Lees het artikelADHD en ASS bij volwassenen
De aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit (ADHD) en autismespectrumstoornis (ASS) zijn niet gemakkelijk uit elkaar te houden en de uiting ervan kan beïnvloed worden door comorbide stoornissen. Onvoldoende (h)erkenning kan leiden tot ernstiger disfunctioneren en een lagere kwaliteit van leven. Daarnaast is er een verhoogd risico op de ontwikkeling van comorbide stoornissen. Door vroegtijdige herkenning van ASS en ADHD is ook vroegtijdige adequate behandeling...
Lees het artikelVertel ik het wel of niet?
Psychische klachten bespreekbaar maken op de werkvloer is in de zorg vaak een taboe en moeilijk. In dit artikel gaat het erover hoe iemand hier voor zichzelf een goede afweging kan maken, wat hierin belangrijk is en wat de voor- en nadelen hiervan zijn. Over een veilig werkklimaat en een mentaal gezonde werkvloer!
Lees het artikelAnimal Assisted Therapy
De afgelopen jaren is er in de gezondheidszorg steeds meer aandacht gekomen voor het positieve effect op cliënten van een behandeling met de inzet van dieren. Uitgebreid onderzoek heeft dit effect inmiddels aangetoond, waardoor er een groeiende belangstelling voor is ontstaan in de hulpverlening. Wetenschappelijke bronnen vormen de grondslag voor deze bevindingen.
Lees het artikelSarcoïdose en psychisch lijden
Dat lichamelijke en psychische aandoeningen tegelijkertijd kunnen voorkomen is algemeen bekend. Soms is het echter niet zo duidelijk dat een onderliggende lichamelijke ziekte een rol speelt bij mensen met psychische of psychiatrische problematiek. Het niet-onderkend zijn van een zeldzame ziekte zoals sarcoïdose is daarvan een voorbeeld. In dit artikel wordt de relatie tussen sarcoïdose en psychisch lijden toegelicht.
Lees het artikelSocialemediagebruik in de psychiatrie
Aan de hand van een casuïstiekbeschrijving gaat dit artikel in op de mogelijke gevolgen van socialemediagebruik door mensen met een psychiatrische aandoening. Er worden handvatten geboden om de cliënt te ondersteunen bij gezond socialemediagebruik. Ook worden juridische mogelijkheden voor het beperken van socialemediagebruik bij cliënten uiteengezet.
Lees het artikelWat wisseling van de wacht met je doet
Continuïteit van zorg in de forensische keten heeft al geruime tijd de aandacht. Ondanks vele initiatieven blijven er toch knelpunten bestaan. Voor cliënten is gebrek aan continuïteit niet alleen vervelend, maar kan ook tot vertraging in het zorgtraject of nieuwe delicten leiden. In dit artikel beschrijven we de ervaringen van cliënten met aspecten van (dis)continuïteit in forensische zorg die uit ons onderzoek naar continuïteit van zorg, vanuit het perspectief...
Lees het artikelVitamine D-tekort bij verslaving
Vitamine D staat de laatste jaren steeds meer in de belangstelling. Gebleken is dat een tekort aan vitamine D vele klachten kan veroorzaken oftewel dat er een relatie is tussen klachten en een tekort aan vitamine D. Waar aanvankelijk verbanden werden gelegd met somatische aandoeningen, wordt er ook steeds meer bekend over de relatie tussen vitamine D-tekort en psychische klachten, inclusief verslaving.
Lees het artikel